Người thông minh không hẳn đã là người khôn ngoan

Người khôn ngoan luôn tĩnh tâm trong khủng hoảng. Họ có thể lùi lại và trông thấy toàn cảnh rộng lớn hơn. Họ nghĩ suy chín chắn và có sự phản tỉnh. Họ trông thấy dừng tri thức của bản thân, coi xét đến những góc cạnh thay thế, và luôn ý thức được rằng toàn cầu luôn biến động.

Không nên lầm lẫn giữa sự khôn ngoan với trí sáng tạo. Mặc dù trí sáng tạo giúp ích cho ta, ngoài ra có những người rất sáng tạo nhưng lại không khôn ngoan.

Mỗi người đều có thể khôn ngoan lúc này nhưng lại ngu ngơ lúc hơic

Người khôn ngoan có thể độ lượng trong những cảnh huống bất an và vẫn nghĩ suy hăng hái rằng ngay cả vấn đề cạnh tranh nhất vẫn có biện pháp. Họ có thể coi xét điều gì đúng sai. Và còn cả 1 danh sách dài những điều tương tự.

Vậy thì, làm cách nào để bạn trở thành khôn ngoan hơn?

Các nhà tâm lý học nghiên cứu về sự khôn ngoan trong nhiều thập niên, và họ đã có tin tốt lành cho tôi và quý hơich. Tất cả tôi và quý hơich đều có thể nỗ lực để trở thành khôn ngoan hơn và thậm chí có thể thành công.

Những nguyên nhân làm ta muốn nghe lời khuyên của các nhà khoa học thì vượt xa khỏi những lợi ích hiển nhiên của việc trở thành khôn ngoan để có những quy chế tốt.

Lý do làm ta muốn khôn ngoan thường địa chỉ với rất nhiều sự hăng hái: cảm thấy ưng ý hơn với cuộc sống, ít xúc cảm thụ động hơn, quan hệ tốt hơn và ít cảm giác bít tất tay hơn, theo Igor Grossman từ Đại học Waterloo ở Canada.

Ông và các đồng sự thậm chí phát hiện ra chứng cứ cho thấy những người khôn ngoan nhất có thể sống lâu hơn. Người càng khôn ngoan, chừng độ viên mãn của họ càng cao, đặc trưng khi lớn tuổi.

Trí sáng tạo không làm đổi thay chừng độ viên mãn, hạnh phúc, có nhẽ vì chỉ số IQ không phản chiếu năng lực của từng người trong việc coi ngó các mối quan hệ tốt hoặc đưa ra quy chế trong cuộc sống thông thường.

Grossman tin rằng sự khôn ngoan không thuần tuý là 1 Phong cách lâu dài mà bạn có hoặc không. Nếu điều này đúng, đây là tin vui. Nó có nghĩa là chí ít thỉnh thoảng tôi và quý hơich cũng khôn ngoan.

Hãy nhớ lại chuyện xảy ra bữa qua. Tình huống nào thử thách nhất với bạn trong ngày? Và bằng cách nào bạn vượt qua nó? Grossman đặt các thắc mắc này cho người tham dự nghiên cứu cách đây không lâu của ông.

Mọi người viết về việc đi họp trễ do bị kẹt xe hoặc tranh biện giữa họ với gia đình và đồng nghiệp. Các nhà nghiên cứu coi xét phương thức mọi người lập luận để sắm hiểu sự khôn ngoan của họ.

Liệu họ có trông thấy tri thức của họ có dừng? Họ có thấy bất cứ điều hăng hái nào trong những thứ có vẻ là cảnh huống thụ động? Ông trông thấy 1 số người có vẻ cực kỳ khôn ngoan trong cảnh huống này nhưng lại không phải vậy trong cảnh huống hơic.

Người sáng tạo không hẳn đã là người khôn ngoan

Vậy vì sao có sự dị biệt trong các cảnh huống hơic nhau? Người ta khôn ngoan hơn khi đi cùng bạn bè. Nó làm họ có vẻ sẽ coi xét bức tranh toàn cảnh rộng lớn hơn, nghĩ về các góc cạnh hơic và để trông thấy dừng tri thức của họ. Khi đơn chiếc, họ có vẻ dính vào cảnh huống mà thậm chí họ không nghĩ ra chọn lọc thay thế nào.

Điều này có nghĩa sự khôn ngoan có vẻ nhiều hình thức hơn ta nghĩ. “Chúng ta có nhẽ đều có thể khôn ngoan theo cách nào đó. Chỉ là không phải lúc nào cũng vậy,” Grossman cho biết.

Một số người vẫn diễn tả sự khôn ngoan nhiều hơn những người hơic và 1 số lại dại khờ hơn, nhưng không phải cảnh huống nào cũng vậy. Điều này mang lại hi vọng. Nếu tôi và quý hơich có thể khôn ngoan hơn trong lúc nào đó, có thể tôi và quý hơich có thể học cách khôn ngoan thường xuyên hơn.

Và những phát hiện cho thấy năng lực lý luận khôn ngoan hơn tăng dần theo độ tuổi cho thấy ta có thể dần trở thành nhiều năm kinh nghiệm giang hơn trong việc này.

Câu hỏi tà tàm sao làm được điều đó. Với nhà tâm lý học Robert Sternberg từ Đại học Cornell, đầy đủ sự khôn ngoan chỉ là sự thăng bằng. Người khôn ngoan có năng lực hoàn thành 1 hành động tung hứng ý thức – thăng bằng giữa sự ngắn hạn và dài hạn, giữa lợi ích bản thân với lợi ích của người hơic, khi mà cân nhắc đầy đủ cảnh huống, vẫn đồng thời thích ứng với cảnh huống hiện nay, gắng công định hình nó hoặc sắm biện pháp mới.

Theo mô phỏng của Sternberg, điều bạn cần làm là nhớ phân tách đầy đủ những lợi ích hơic nhau trong 1 cảnh huống khó xử định sẵn, cả trong thời kì ngắn hạn và dài hạn và chú ý tới sự đổi thay của môi trường và nó có thể định hình ra sao.

Trong 1 trường dạy khôn ngoan, Grossman đã thí điểm nhiều chiến lược hơic nhau trong phòng thí điểm. Mọi người được học trông thấy quan niệm hơic bằng cách mường tưởng họ đang quan sát cảnh huống từ góc nhìn của chú chim hoặc quan sát nó như thể họ đang quan sát sự kiện khi là 1 chú ruồi đậu trên tường.

Mục đích là nhằm đẩy bạn lùi xa khỏi trải nghiệm tức thời. Thậm chí việc tự đặt mình vào vị trí của người thứ ba cũng hơi bổ ích. Chẳng hạn như khi tôi bị rơi vào cảnh huống khó xử, tôi nên đặt thắc mắc kiển như ví thử Claudia rơi vào tình thế đó thì cô ấy sẽ làm gì?

Đôi khi ta có thể đi xa hơn 1 bước so với việc nhắc ở thứ bực ba và thực thụ hỏi ai đó hơic xem họ nghĩ tôi và quý hơich nên làm gì.

Chúng ta thường khôn ngoan hơn khi ở ngoài cuộc so với chuyện của chính mình. Một trong những nghiên cứu tôi yêu thích nhất về nhận thức thời kì có liên đới đến ngụy biện chiến lược, lỗi ngụy biện này là rất nhiều người nghĩ khi ta có thể hoàn thành 1 công việc nhanh hơn so với năng lực thật của mình.

Dù đó là việc trang trí lại phòng hơich trong 1 nggày hoặc hoàn thành công trình công việc trong 1 đêm, ta thường thất vọng khi thua cuộc. Ta có xu thế nghĩ là trong ngày mai ta sẽ có nhiều thời kì hơn vì ta sẽ tự công ty bản thân tốt hơn. Đáng buồn là có nhẽ ta sẽ chẳng tương tự.

Nhưng dù ta hơi dở trong việc coi xét các khung thời kì của bản thân, tôi và quý hơich lại nhiều năm kinh nghiệm trong việc chia tách thời kì của người hơic.

Trong 1 nghiên cứu, sinh viên được bắt buộc ước tính chừng nào họ có thể hoàn thành bài luận và khi nào những sinh viên hơic có thể hoàn thành bài. Việc đoán thời kì của người hơic tốt hơn rất nhiều vì họ tính cả những việc gây ngắt quãng không ngờ giả thử như ta có thể bị cảm hoặc về nhà và phát hiện ra máy rửa chén đã dây nước đầy căn bếp.

Nhưng khi đến lượt bản thân mình, sự lạc quan bỗng dưng của tôi và quý hơich có vẻ đã chặn ta không cho trông thấy những vấn đề tiềm ẩn.

Vậy bạn có thể khởi đầu trở thành khôn ngoan hơn không? Có thể, nhưng còn rất nhiều nguyên tố cần nhớ.

Bạn cần phải tính đến cả việc mỗi người có chiến lược hơic nhau, ưu ái hơic nhau và những ảnh hưởng đến riêng bạn, nhắc cả ngắn hạn và dài hạn. Nếu bạn có thể tính toán đầy đủ những thứ đó, có nhẽ bạn đang diễn tả sự khôn ngoan.

Nhưng sự phức tạp không ngăn được sự gắng công của chúng tôi. Như Grossman nhắc với tôi: “Không phải bất thình lình mà bạn trở thành Đức Phật tiếp theo, nhưng bạn thực thụ sẽ trở thành khôn ngoan hơn 1 tí.”

ST