Ngỡ ngàng chiều Kazik

Khi ấy, những ngọn cổ tháp ở Mỹ Sơn vẫn thầm lặng, trầm tư dưới mênh mang nắng vàng cuối 1 ngày thu. Tôi cứ hình dong ông đang đứng ở đâu đó, có thể là dõi theo những bước chân khách du lịch và trìu mến nhìn cách mà họ đề cập chuyện, chụp ảnh hoặc ríu rít “selfie”, nhưng nhiều hơn, vẫn là cách mà ông cùng các đồng sự của mình lúi húi bên các ngọn tháp để đo, vẽ, tính toán và bàn cách tuyển chọn phương án tốt nhất để chống đỡ, gia cường và phục dựng 1 hạng mục của nhóm ngũ tháp nào đó.

Dĩ nhiên là tôi đang muốn đề cập đến Kazimierz Kwiatkowski – vị kiến trúc sư đến từ Ba Lan – người “nặng nợ” với những di tích ở Thánh địa Mỹ Sơn, Hội An và Huế. Ở những nơi này, người ta đã quen và luôn nhớ tới ông với cái tên thân thiện là Kazik. Có lẽ trước khi đến Mỹ Sơn vào năm 1980, Kazik đã không biết trước rằng, thế cuộc, và cả sự nghiệp của ông nữa rồi sẽ gắn bó với mảnh đất này, bất kể sự dị biệt về điều kiện sống, khí hậu, thổ nhưỡng và cả cạnh tranh, thiếu thốn công cụ, thiết bị khiến cho việc.

Tôi cũng không biết điều gì đã mang đến cho ông – không chỉ là tình ái, sự mê say mà nhiều hơn nữa – sự dấn thân để cứu nguy cho những di tích đang có nguy cơ lụi tàn. Còn cả điều gì đó, hấp lực đến mức vượt lên cả cái chết khi có những đồng nghiệp của ông đã giới hạn chân mãi mãi ở chốn này vì bom đạn chiến tranh còn sót lại, vì bệnh tật và cả vì chẳng thể nào thích nghi được với môi trường, cuộc sống quá sức đau khổ.

Ngay cả khi công trình đã mang ông đến nơi này chấm dứt, Kazik vẫn quy định bám trụ bằng cách tự sắm nguồn quỹ để duy trì công việc mà theo ông, hãy còn dang dở và chấp thuận mọi thứ, chỉ để “miễn sao được sống vì những ngôi tháp” và để rồi sau đó, trái tim ông đã dừng đập trên bản vẽ 1 công trình hãy còn dở dang khác của công trình trùng tu Thế nhóm miếu (Đại Nội Huế).

Tôi nhìn vào những cột thép bê tông chống đỡ cho những mái, đỉnh hay tường tháp và trông thấy dấu ấn của Kazik và các đồng nghiệp khác của ông vẫn còn ở đây, trong những mảng gạch còn mới, như 1 cách đặt vấn đề về sự cứu vãn và có thể là nối tiếp khác cho ngày mai của những ngôi đền tháp. Cứ nghĩ là ông vừa mới lòng vòng đâu đó để coi xét, biên chép và lượng giá cho công việc những ngày sắp tới.

Giữa hai cơn mưa, Mỹ Sơn (Duy Xuyên, Quảng Nam) đã dành cho chúng tôi 1 khoảng thời kì thật đẹp khi trời trong và nắng quá nhẹ. Rất nhiều bước chân đã giới hạn lại bên những bức tường cổ, những bức thành cổ. Vài người rụt rè chạm tay vào các hiện vật trong lòng tháp, vào các linh vật. Có người lại tần ngần mãi bên những bức phù điêu như 1 cách cảm nhận và ghi dấu về 1 di sản văn hóa của toàn cầu nhưng cho đến hiện tại, vẫn còn ẩn chứa trong nó không ít những điều kì bí về thời kì, nguyên nguyên liệu, chất kết dính và công nghệ vun đắp.

Kazik với tháp Mỹ Sơn. (ảnh Duy Hiển)

Trong mùi cỏ và mùi thơm ngây ngây của vệt lá ven trục đường vừa được thu vén, đồng nghiệp của tôi bảo, Mỹ Sơn lần này đã khác hơn trước rất nhiều khi anh trở lại. Những con trục đường đã được đẹp hơn và không còn bụi đất. Cây đã lên xanh và thảm cây bụi đã được chu đáo, chặt tỉa. Khu di sản có cả 1 nhóm tàu điện chở khách với những người tài xế vồn vã. Tôi lúc ấy lại cứ nghĩ đến dòng suối trong veo chảy giữa những hàng cây và các con trục đường nhỏ mình vừa qua. Chúng trìu mến như nụ cười của Kazik mà tôi gặp những lúc lọ mọ ở Thế nhóm miếu để sắm tư liệu cho bài viết của mình, nụ cười mà ông đôn hậu trao đi.

Và tôi biết, mình đã có 1 chiều Kazik…

Hạ Nhi