Nghề chỉ truyền cho con trai
Cách trọng điểm tỉnh thành Hà Nội gần 60km, làng Trạch Xá (huyện Ứng Hòa, Hà Nội) là 1 trong số ít những ngôi làng còn giữ được những nét truyền thống của làng quê Việt Nam với cây đa, giếng nước, sân đình.
Vẻ đẹp trầm tư mặc tưởng, cổ kính đến nao lòng của làng nghề may nức tiếng nhất Việt Nam đã từng làm cho xao xuyến biết bao khách du lịch từng 1 lần gạnh thăm.
Đường vào làng may Trạch Xá (Ứng Hòa, Hà Nội).
Điều đặc trưng hơn, đến Trạch Xá, nhiều người sẽ không khỏi ngỡ ngàng khi chứng kiến cảnh những người đàn ông và nữ giới “đổi vị trí” cho nhau.
Trong khi gần như những công việc trong gia đình từ cấy gặt, coi ngó ruộng vườn, nhà cửa đến những việc khó nhọc hơn như hút bùn, phụ hồ… đều đến tay người con gái thì những người đàn ông lại chulặng tâm vào việc thêu thùa, may vá.
“Đây cũng là 1 nét đặc trưng nhất của làng tôi so với những nơi khác. Mặc dù đến thời điểm ngày nay, đàn ông cũng đã ít nhiều giúp đỡ con gái trong các công việc nhưng gần như công việc chính của họ (những người đàn ông) là ngồi bên máy khâu, tần mần với từng con đường kim, mũi chỉ”, 1 người dân làng Trạch Xá cho biết.
Với mơ ước mua hiểu sự đặc trưng của ngôi làng này, PV đã mua đến gia đình cụ Nguyễn Văn Nhiên (85 tuổi). Theo người dân trong làng, cụ Nhiên là 1 trong 3 lão niên trong làng, người nắm rõ được gốc gác của nghề may truyền thống của làng Trạch Xá.
Ông Đỗ Minh Thường đang đẽo gọt từng cánh vải may áo dài.
Theo cụ Nhiên, nghề may truyền thống ở Trạch Xá đã có từ lâu đời. Từ người già cho đến trẻ nhỏ ai cũng thuộc lòng sự tích về bà đội nghề của làng.
Theo đó, đội nghề may được người dân làng Trạch Xá tôn vinh là bà Nguyễn Thị Sen – Tứ phi của vua Đinh Tiên Hoàng. Truyền thuyết nhắc lại rằng, tứ phi của vua Đinh Tiên Hoàng là 1 người tài sắc vẹn tuyền với đôi bàn tay khéo léo và đặc trưng rất yêu thích công việc thêu thùa, may vá.
Trong thời kì ở trong cung, vị tứ phi đã học được nghề may. Để rồi trong 1 lần chạy trốn kẻ thù, bà được người dân làng Trạch Xá cưu mang.
Cảm động trước ơn cứu mạng của người dân, bà đã truyền lại nghề may cho làng và rồi đến tận hiện giờ, cái nghề ấy vẫn được “cha truyền, con nối” trong nhiều thế hệ và trở thành nghề truyền thống của làng.
Những hình ảnh rất dễ bắt gặp khi đến làng Trạch Xá.
Bên cạnh truyền thuyết đội nghề may để ghi nhớ công ơn Tứ phi Nguyễn Thị Sen, người dân trong làng cũng nhắc cho nhau nghe câu chuyện về nghệ nhân Tạ Văn Khuất, mới chỉ 30 tuổi đã được may áo cho Nam Phương Hoàng hậu như 1 niềm kiêu hãnh, vinh hạnh của làng.
Người dân nhắc lại, lần đó, ông Khuất mặc dầu đứng xa cả mấy chục mét nhưng vẫn ước tính chính xác số đo của Nam Phường Hoàng Hậu và may được bộ áo dài vừa vặn và đẹp mắt làm nhiều người ngạc nhiên.
Đem câu hỏi về chuyện đi quanh làng đều thấy cảnh đàn ông may vá cụ Nhiên cười hào sảng rồi training.
“Nó cũng bắt nguồn từ cái đặc biệt của nghề may mà ra. Ví dụ như tôi đây, tiếng là tà tàm nghề nông nhưng tôi cũng có biết cấy, biết cày bừa gì đâu”.
Theo cụ Nhiên, trước đây, khi mới có nghề may, những người dân làng Trạch Xá phải đi khắp các nơi để hành nghề.
Ở Trạch Xá 90% thợ may áo dài la đàn ông.
Cứ mỗi độ Tết, không khó để bắt gặp những “ông thợ may” Trạch Xá tay kéo, tay thước, vai mang hành lý đi khắp các tỉnh từ Nam chí Bắc để cắt may áo dài thuê.
“Chính vì đặc biệt của nghề may áo dài Trạch Xá phải đi “chu du” thiện hạ, rất khổ sở nên phận gái chẳng thể theo được. Cũng chính do vậy mà những người con gái đóng vai trò là hậu phương quê nhà cứng cáp, đảm trách, đảm đang mọi công việc lớn nhỏ từ đồng áng đến gia đình để những người đàn ông lặng tâm làm cho tốt công việc của mình.
Để hoàn thiện 1 chiếc áo dài cần rất nhiều thời kì và công sức nên những người làng Trạch Xá đều được nuôi ăn và ở ngay tại nhà chủ cho đến khi xong việc. Xong việc ở nhà này lại hành lí đi sang nhà khác.
“Mấy chục năm trước mà cháu đến làng thì không có bóng vía đàn ông vì họ đều tỏa đi các nơi để làm cho nghề”, cụ Nhiên giải thích.
Nghề may truyền thống ở làng Trạch Xá có từ lâu nhưng đặc trưng không truyền cho con gái. Đó cũng là 1 quy định bất di, bất dịch trong làng còn đó đã nhiều đời nay.
“Phận gái đi lấy chồng, nghề của làng lại bị truyền ra ngoài nên các cụ tuyệt nhiên không truyền cho con gái”, cụ Nhiên cho hay.
Người dân chỉ coi may là nghề phụ
Gắn bó với nghề may truyền thống của làng hơn 30 năm nay, ông Đỗ Minh Thường được biết đến như 1 “lão niên thợ may” có tiếng tại làng Trạch Xá.
Ông Thường cho biết, nghề may của làng cũng có phương pháp để tạo ra được những chiếc áo dài vừa đẹp, vừa dị biệt, mang đặc trưng riêng của làng “Thông thường ở những địa phương khác, may áo cốt yếu bằng kĩ thuật khâu tay ngang nhưng ở Trạch Xá, chúng tôi đều dùng kĩ thuật khâu tay dọc.
Ưu điểm của kĩ thuật này là tạo nên những mũi khâu đều, vẫn được ví như “trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện” cùng với việc đo, cắt “ngang canh, thẳng sợi” đã tạo nên những chiếc áo dài hoàn toàn dị biệt”, ông Thường cho biết.
Người làng Trạch Xá cho biết, những người đàn ông khi may áo sẽ cho ra những chiếc áo dài đẹp hơn.
Ông Thường cho biết, mỗi chiếc áo dại được may theo đề xuất của quý vị có giá từ 150.000 đồng đến 500.000 đồng. Thậm chí còn có những chiếc áo giá có thể lên tới vài chục triệu đồng tùy theo chất liệu và kĩ thuật cũng như đề xuất từ phía quý vị.
Cũng theo ông Thường, nghề may áo dài không thể thiếu nhất là con mắt nhìn của người thợ. “Riêng bản thân tôi thì đàn ông bề ngoài, may vá áo dài cho con gái cứng cáp sẽ đẹp hơn là con gái may cho con gái. Các cụ bảo rồi, mắt con trai, tai con gái mà”.
Ông Thường cho biết, để biết được nghề, ngoài kỹ năng kỹ sảo về thẩm mỹ, người học cũng cần có sự có sự dẻo dài bền bỉ, bởi theo ông, may 1 chiếc áo dài là cả 1 giai đoạn làm cho việc kỳ công.
Cụ Nguyễn Văn Nhiên, 1 nghệ nhân may áo dài ở làng Trạch Xá.
“Bên cạnh con mắt thẩm mỹ để có thể mường tưởng ra chiếc áo dài sắp may, người học phải có sự kiên nhẫn vô cùng. Thời trước, chúng tôi toàn khâu bằng tay nên phải cần từ 3 ngày đến 5 ngày mới ra được thành phẩm.
Hơn nữa, để có được chiếc áo dài đẹp cần phải đẽo gọt trong từng con đường kim, mũi chỉ nên giả như ai nóng vội sẽ hỏng việc ngay”, ông Thường san sớt
Khi được hỏi về ngày mai của nghề may, ông Thường san sớt: “Mặc dù rất nhiều họ dân đều có nghề may nhưng chúng tôi chỉ coi đây là 1 nghề phụ.
Để có được những chiếc áo dài ngoài con mắt thẩm mỹ còn phụ thuộc nhiều vào sự tường tận của người thợ may.
Công việc chính vẫn là nông nghiệp. Không ai có thể sống được giả như cả năm chỉ ngồi ở nhà để may áo dài. Cũng may hiện giờ còn có sự hỗ trợ của máy móc nên công việc cũng bớt khó nhọc đi”.
Sau chặng con đường dài vững mạnh, trải qua biết bao thăng trầm của thời thế, nghề may vẫn có chỗ đứng cứng cáp trong mỗi người dân làng Trạch Xá. Theo tính toán sơ bộ, ngày nay có đến 90% số hộ gắn bó với nghề may.
Đến thời điểm ngày nay, để vững mạnh nghề truyền thống, người dân Trạch Xá cũng đã nới lỏng hơn những quy định về nghề khi những người con gái ngoài công việc đồng áng cũng đã bắt tay vào công việc may vá mỗi khi thời vụ nông nhàn.
Nguyễn Duẩn (Theo Đời sống Plus)
Trả lời